Sabine
De brandweermannen zeiden: ‘Ga naar huis!’ Ik zei: ‘Ik wil niet naar huis, ik wil helpen.’
Nu, zes maanden later, vallen de muren om, groeit er overal schimmel. En als we horen dat het water stijgt, raken we in paniek, dan doen we geen oog meer dicht.
Cru gesteld hebben de doden meer rust dan wij.

Raphaël
Woont u hier? Nee? Als u dat hebt gezien, dan weet u pas wat de werkelijkheid is. U zult het ook meemaken, maak u maar geen zorgen. U ook! Alleen twee bergen komen elkaar van zijn leven niet tegen. Om de een of andere reden zult ook u het meemaken en zult u ook niet op hulp kunnen rekenen, het maakt geen enkel verschil! Tenzij u veel geld hebt, in dat geval… Sommigen hebben geld, hé, overal zijn er die geld hebben.

Elisa
Ze hebben een lijk gevonden. Hier hebben ze het gevonden. Het is veertien dagen onder de boomstammen en struiken blijven liggen. Ze hebben het ontdekt door de geur. Een hele dag zijn de specialisten bezig geweest om het te identificeren. Het was een heer uit Verviers. Hier aangespoeld vanuit Verviers… Op de plek waar het lichaam gevonden werd, staat nog altijd water, geen idee waarom. Nog altijd een kleine plas…

Guy
Ik heb echt het verschil gevoeld tussen de beelden op tv en de getuigenissen van de mensen. Op tv voelde je de angst niet.
Een vrouw bad terwijl haar man, bij wie het water tot de borst reikte, op de deur bonkte om het trappenhuis te kunnen bereiken. Sommigen hebben met hun vuisten het plafond stukgeslagen om lucht te krijgen…

Suzanne
Ik heb geen moment gedacht dat ik het niet zou overleven, echt waar. Ik dacht: blijf kalm, je engelbewaarder is bij je. Eerlijk gezegd ben ik geneigd dat te geloven… Maar achteraf zei mijn dochter dat ik huilde in mijn slaap. Maar ik kan u onmogelijk zeggen waarom ik huilde.

Naoufal
Ik zat binnen geblokkeerd achter het raam. Het water reikte tot mijn nek. Ik schreeuwde, maar je kon alleen de stem van het water horen.
Ik zag een auto voorbijrijden, met een gezin, twee kinderen achterin. Ze schreeuwden: ‘Help ons alstublieft!’ Ik was daar, ik keek, maar wat kon ik doen? Ze zijn meegesleurd… Waar zijn ze aangekomen?

Mohamed
Op een bepaald moment zag ik in het water een paard voorbijdrijven. Het leefde nog. Het werd meegesleurd tot Ensival. Daar was het een echte zee…

Emmanuel
Twee jongens in een opblaasbootje dat je nog niet zou willen als je met de kinderen aan zee gaat spelen: ze hoefden alleen nog een indianentooi op te zetten! Ze hebben hun leven gewaagd om te helpen. Mijn oude buurman had een wit laken aan zijn raam gehangen als teken dat ze hem moesten komen halen. Toen hij de twee jongens in hun kano zag, riep hij: ‘Ik wacht wel op de civiele bescherming, dat zijn professionals! Ga de anderen maar redden!’

Huguette
We zijn tien uur aan één stuk op de kachel blijven staan, terwijl mijn man onze hond de hele tijd in zijn armen hield. In de keuken dreef de ijskast rond, mijn man heeft hem kunnen pakken en de hond erin gezet.
Niemand is komen kijken, want iedereen dacht dat we dood waren

Hassan
Twee dagen aan één stuk hebben we water gehoosd uit de kelders. Eén grote wirwar, vermengd met uitwerpselen en vuilnis. Er zaten gaten in mijn laarzen, en ook al droeg ik er vuilniszakken over om mijn voeten droog te houden, het water sijpelde naar binnen en ik had pijn. Uiteindelijk was mijn voet zo gezwollen dat ik hem niet meer in mijn laars kreeg. Toen ik de vrouw van het Rode Kruis raadpleegde, zei ze: ‘Ofwel houdt u ermee op, ofwel zullen ze uw been moeten amputeren.’

Christine
Het moeilijkste is de mensen laten zien dat het goed met je gaat. Soms zou je midden in een bos willen staan, met niemand in de buurt, om het luidkeels uit te schreeuwen.

Nathan, 12 jaar
Ik ben van middernacht tot vijf uur ’s ochtends op de speelplaats blijven staan met drie andere kinderen en een vriendin van mama. Ik had het koud en ik was moe. We stelden ons van alles voor. We dachten dat het dorp op ons hoofd zou vallen. Alle alarmen klonken, de hele nacht. Ik had geen nieuws van mijn ouders en ook niet van mijn opa en oma.

Silvano
De eerste persoon die ons is komen helpen, is een dakloze. Hij liep op straat en is bij ons gekomen. Om hem te danken hebben we hem te eten gegeven, we hebben ook geld ingezameld. Op straat heeft hij iedereen geholpen, zelfs de brandweerlui deden een beroep op hem, trouwens, we hebben hem de bijnaam ‘De Pompier’ gegeven. Het is formidabel, formidabel wat hij heeft gedaan!

Caroline
Toen ik weer thuiskwam, zag ik een vorm in de boom aan de overkant liggen. Het was een lichaam. Een vrouw gilde: ‘Zeg me of het mijn man is!’ Toen de brandweermannen zeiden dat hij het was, is ze op de weg gaan liggen om te huilen.

Carine
Op een zondagochtend, toen we de plafondbepleistering neerhaalden, zagen we een mannetje verschijnen met een emmer, een spade, een bezem. Een Vlaming. Edouard. Het was kwart over acht, hij kwam uit Brugge, met de trein en daarna de bus. Hij was vóór vijf uur opgestaan…
We hebben massa’s mensen gezien zoals hij…

Caroline
Er liepen op straat voortdurend mensen voorbij die kwamen kijken. Een dame met kinderen wees naar onze huizen. Zelfs het Rode Kruis kwam binnen zonder te kloppen. We voelden ons bestolen, overrompeld. Mensen denken dat de plek van een ramp van iedereen is. Nee. Ook als er een ramp gebeurt, blijft het onze plek.

Michèle
Mijn vader was dichter, en door de overstroming ben ik al zijn gedichten kwijt. 

Martine
We herkennen het landschap niet meer. Heel wat boeren hebben veel grond verloren, weggespoeld in de rivier. Ook de straten waar we hele dagen doorbrachten, zijn onherkenbaar, met al die afgebroken huizen. Je denkt: wat zie ik daar? In een huis waarvan de gevel is gescheurd, zie je een open kleerkast staan, vol achtergebleven jurken, zomaar open en bloot.

Jeanne
Als je naar de verzekering belt, val je steevast op een antwoordapparaat met een wachtlijst: ‘U bent nummer x op de lijst.’ Je brengt uren door zonder antwoord, dan wordt de verbinding verbroken en kun je herbeginnen: ‘Druk op 1, druk op 2, druk op 3.’ Je denkt dat je aan die antwoordapparaten gewend zou zijn, maar na alles wat ik heb meegemaakt, wil ik een echte stem horen. Iemand die met me praat.

Birgit
Het ergste was toen de buurvrouw zei: ‘Ik heb kleren van het Rode Kruis, kom ze maar passen.’ Wij hebben zelf altijd dingen weggegeven. We leefden niet in luxe, maar we waren nooit behoeftig, we hadden altijd wat we nodig hadden. En opeens moest ik zitten scharrelen in dozen van het Rode Kruis.
De mensen die hier uit andere landen aankomen, voelen zich vast net zo vernederd als wij.

Marine
Later had je al die mensen die van de andere kant van België hiernaartoe kwamen, die je dwongen spullen aan te nemen. Tandenborstels voor de volgende twintig jaar. Alle blikjes tonijn van het land. Daar sta je dan maaltijden te doorzoeken waarvan de datum is verstreken. Hoe vaak je ook zegt dat je die fluoroze schoenen maatje 38 niet wilt, dat ze te klein zijn: nadat je je eigen spullen hebt gesorteerd, is het de beurt aan de zaken die je hebt gekregen.

Jean
Het huis stond wijd open, vijf losgerukte ramen en een ongelooflijke troep uit de aanpalende GB: alle goederen dobberden er in het rond, overal, van alles. Dus alles stond wagenwijd open, en je had moeten zien welke lui hier allemaal voorbij trokken!

Chantal
Bij mijn buurvrouw van zevenentachtig ging de voordeur door het vocht niet meer dicht. Op een nacht hoorde ze lawaai, ze ging naar beneden en zag onder haar deur de voeten van een plunderaar, die is weggerend toen hij haar hoorde. Bij de politie zeiden ze: ‘U hebt alleen zijn voeten gezien? Uw deur sloot niet goed? In dat geval kunnen we niets voor u doen.’ Waarom zijn ze niet een keertje langsgekomen, ze zou zich meer op haar gemak hebben gevoeld! Hoewel haar deur nu gerepareerd is, kan ze de slaap niet meer vatten. Ze zegt: ‘Ik zie de hele tijd zijn voeten.

Baptiste
Er waren plunderaars. We organiseerden patrouilles. Ik ben meer dan een maand ’s nachts voor mijn raam blijven staan met mijn hond en een kan koffie. Ik had een alarmpistool en een jachtgeweer. Ik gebruikte het alarmpistool om hen te verdrijven en de karabijn als ze niet verdwenen.

Emmanuel
Ik slaap beneden. Boven, zoals de nacht van de overstroming, kan ik de slaap niet meer vatten. Ik ben visser. Ik ken de geluiden van de Vesder, haar humeur. Het ergste is als het regent. Regen maakt me weemoedig, ik kan niet slapen, ik ben bang dat het weer overstroomt.

Fatima
Ik heb oude mensen zien huilen.
Ze huilden omdat ze niet weg wilden gaan. Ze liepen naar boven, naar de verdieping.
Ik zei bij mezelf: zo kunnen we die mensen niet achterlaten.
Al wat we konden redden hebben we hiernaartoe gebracht, voedsel bijvoorbeeld dat van het water gevrijwaard was gebleven. Hygiënische producten, onderhoudsproducten. We hebben twee maanden aan één stuk, zeven dagen op zeven, twee maaltijden per dag verdeeld. De mensen kwamen zich warmen, een glaasje drinken, materiaal zoeken. We hebben gewerkt op basis van de noden van de mensen.

Brandweermannen, Limburgse kazerne.
We hebben risico’s genomen. We hoorden hulpgeroep. Hoe konden we bij hen komen! Mensen die in hun auto opgesloten zaten… Of die hun huis niet meer uit konden, zo erg waren de deurlijsten gezwollen… Anderen die helemaal alleen op een eilandje zaten. Een bejaarde man die onderkoeld was… We vergeten het nooit.
Hun blik… We hebben de oorlog niet meegemaakt, maar dat hebben we wel meegemaakt.

Luc
Begin augustus zeiden ze ons: ‘U kunt nooit meer naar huis terug.’ De gemeente heeft van de overstromingen gebruikgemaakt om alles met bulldozers plat te gooien. Resultaat: de mensen stonden op straat, een honderdtal gezinnen.

Claire
Na twee jaar corona was het café heringericht en nu stoppen ze. Ook de bloemiste, die wat kleur bracht in de buurt, houdt ermee op. De helft van de mensen is vertrokken. Hier weer leven brengen, dat wordt de grote uitdaging.

David
Ja, dat zijn inderdaad mijn vloerplanken. We hebben ze verzaagd als kachelhout. We verwarmen de hele tijd zodat de muren kunnen drogen. Al onze spaarcenten gaan eraan voor iets wat we nooit hebben gevraagd.
Uiteindelijk leef je nog, zo kun je het samenvatten.

Emmanuel
Ik moest voor de camera met die klimatoloog praten. Ik zei: ‘Ja, het is de schuld van het klimaat, maar de persoon die niet op het juiste moment de juiste beslissing heeft genomen, die draagt de grootste schuld.’ Er waren vijf tv-zenders die alles gefilmd hebben. Maar datgene wat ik gezegd heb, hebben ze eruit geknipt.

Samira
Sommigen hebben de hele winter verwarming noch warm water gehad. Bij een dame van zevenentachtig was alles overstroomd, haar woning is overwoekerd door huiszwam, maar nu moet ze een massa paperassen invullen, ze heeft geen internet, ze vraagt om sokken omdat ze het koud heeft… Dan moet je je ogen opentrekken en zeggen; wat kunnen we op lange termijn voor die mensen doen? Wat zijn onze prioriteiten?

Valérie
Za de overstromingen zijn er veel bejaarde mensen gestorven. Veel hartstilstanden en agressieve kankers bij de slachtoffers van de ramp. De mensen leven op het scherp van de snee, ze worden hoe langer hoe armer. En bij de kleinste nieuwe crisis, gaan ze onderuit. Maar als je naar hen luistert, springen de tranen in je ogen, zo solidair zijn ze.

Noah, 14 jaar
We zijn om de caddies van de Lidl gegaan, hebben de boodschappen erin gelegd en zijn langs de huizen gegaan om de mensen handdoeken en zo te brengen. Ik heb de mensen geholpen, vooral met de fiets, we namen een fiets en vertrokken. We gingen bij de mensen langs, hier met sandwiches, daar met worstenbroodjes, we organiseerden activiteiten in de kerk…
Het was cool, ik doe dat graag, de mensen helpen, de bejaarden van dienst zijn.
Vooral helpen doe ik graag.

Maribel
Ze zijn zowel de doden vergeten als de levenden. Een deel van ons is samen met het water verdwenen.

Louise
Ik stond voor het raam van de eerste verdieping en ze hebben me in de graafbak van een bulldozer naar beneden gebracht. Ze hebben me gelost bij de benzinepomp van mijn zoon en daar zag ik al het water dat tegen zijn deur beukte. Ik dacht: O God, ook bij hem staat alles onder water. Het is het laatste beeld van mijn zoon. Daarna weet ik niets meer. Alleen maar leegte, al die leegte. Hoe is hij gestorven? Ik weet het niet. Ik weet het niet.

Jean-Marc
Er is plastic in de schroef van de zodiac komen vastzitten, op het verkeerde moment en op de verkeerde plaats. Tien meter verder en mijn broer was gered. Mijn dokter heeft gezegd dat hij misschien door hypothermie is gestorven, want het water was ijzig koud. Is hij daardoor gestorven? Dood door hypothermie, of is hij verdronken, of heeft hij in het water een klap gekregen van een zwaar voorwerp? Zal het in het verslag staan? Geen idee. Ik heb de indruk dat de waarheid steeds verder afdrijft, in plaats van dichterbij te komen.

Maribel
Geen enkel verhaal is erger dan het andere, ze zijn allemaal even erg. En allemaal zijn we even moedig.

Najat
We zijn op aarde gebleven. Maar altijd het water, je ziet alleen dat. Ik kom de deur uit, ik zie het water, op de binnenplaats, op straat, altijd het water. De anderen zien alleen de foto’s, maar in mijn hoofd is het echt. Je leeft ermee.

—
Traduction / vertaling
Katelijne De Vuyst

Extrait du livre / Uit het book
Toujours l’eau – Juillet 2021, photos de Françoise Deprez, textes de Caroline Lamarche, éditions du Caïd, 2022