In principe is ons brein meer dan een onpartijdige computer die enkel maar algoritmes uitvoert. Antonio Damasio, de grote Amerikaanse neuroloog, was een van de eersten die beweerde dat emoties een buitengewoon belangrijke rol spelen in de meeste cognitieve functies, zoals het geheugen, de intellectuele functies, de motivatie, of onze waarnemingen.

(...) Er werden gevallen beschreven van patiënten die getroffen waren door "productieafasie" (afasie van Broca). Dit betekent dat ze weliswaar de taal begrepen, maar geen toegang meer hadden tot hun eigen lexicon en dus geen woorden meer konden produceren. Want spreken, iets wat op het eerste gezicht zo eenvoudig en natuurlijk lijkt, lukt enkel maar als ik toegang heb tot mijn lexicon. Een beroerte in een frontale corticale regio van de linker hersenhelft (het gebied van Broca), zou plots afasie veroorzaken. Is het lexicon in dit geval gewist, of is het gewoonweg niet meer toegankelijk? Om alles nog scherper te stellen, kunnen we ons bedienen van een metafoor, namelijk die van de bibliotheek. Is het de ganse bibliotheek die wordt vernietigd? Of ben ik enkel de ladder kwijt die me in staat stelt om de boeken op te halen? Het is een probleem van beschikbaarheid versus toegankelijkheid. En weten we vandaag de dag niet precies om welk van beide het gaat.

Maar nu terug naar onze emoties. Wanneer we deze patiënten met spraakverlies laten zingen, zorgt de muziek met haar sterke emotionele inslag er tot op zekere hoogte voor dat ze terug toegang krijgen tot dit verloren gewaande lexicon. De emotie verbindt de processen plots weer met elkaar. Emotie is dus buitengewoon belangrijk en werkt in op alle gebieden van de cognitie.

(...) Het eerste wat de baby in de baarmoeder hoort vanaf de zesde maand na de bevruchting, drie maanden voor de geboorte, is de prosodie van de moedertaal. Dit is een soort taalmuziek die gehuisvest is in de lage frequenties en de emoties uitdrukt die door de menselijke stem worden overgebracht. Opmerkelijke studies toonden aan dat het kind in de intra-uteriene omgeving, in dit stadium van de cerebrale rijpheid, lage frequenties onder 400 Hz kan waarnemen. In dit ontwikkelingsstadium gaat het eerder om een soort onbewuste waarneming die nog niets te maken heeft met de hoge frequenties die ons in staat stellen om fonemen te herkennen. Het verschil waarnemen tussen stemhebbende en stemloze medeklinkers, zoals in Dank en Tank of tussen Dik en Tik vereist het herkennen van zeer complexe hoge frequenties, die weggefilterd worden door het vruchtwater. De lage frequenties van de prosodie blijven daarentegen gevrijwaard. De baby in de baarmoeder hoort daarom deze muziek van de stem van zijn moeder en zal reeds vroeg na de geboorte een vorm van herkenning van deze stem kunnen manifesteren.

Maar deze muziek vertaalt ons leven, het is emotie in taal. Als we spreken, zingen we. We variëren zowel de toonhoogtes als het ritme, de intonatie en de intensiteit. En dat is wat het kind hoort.

Het kind is bij de geboorte zeer bijziend. Het ziet de moederborst Dat is het enige waarin het geïnteresseerd is. En dan worden de visuele vaardigheden heel snel op orde gebracht. In het begin is het visuele systeem niet erg efficiënt, terwijl de auditieve cortex meer volwassen is, al drie maanden voor de geboorte. Prosodie is dus de sleutel tot het betreden van de taal.

Dit is een zeer interessante ontdekking, want het is de taal die ons kenmerkt. We zijn sprekende wezens. Zoön logon echoon, zei Aristoteles. De mens is een dier dat taal heeft. Dat is zijn kenmerkende eigenschap. En in taal ligt emotie besloten, niet enkel in de betekenis van de gesproken woorden, maar ook al in de muzikaliteit ervan. En in taal zit poëzie, theater, wetenschap, kortom alles.

Dus, alsjeblieft, laten we emoties cultiveren in ons leven en in onze scholen. Het is buitengewoon belangrijk om in emotioneel contact te blijven met onze verbeelding, met werken die ons doen wenen, die ons doen lachen, die ons doen leven. Dat is essentieel. Laten we ophouden met ons te laten wijsmaken dat cultuur niet essentieel is in deze tijden van lockdown.

— Opgetekend op 22 oktober 2020.

→ Marc Crommelinck is emeritus hoogleraar neurowetenschappen aan de Universiteit van Leuven. Hij heeft zijn carrière gewijd aan het onderwijs van psychologie en neurowetenschappen in verschillende faculteiten en, meer recentelijk, aan de epistemologie van deze twee disciplines. Hij heeft onderzoek gedaan naar de processen van oog-hoofdcoördinatie en de zenuwmechanismen die een rol spelen bij gezichtsherkenning. Hij is adviseur geweest van de Rector voor Cultuur. Hij is lid van de Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België.
 

Repetitiefoto van L'Errance de l'hippocampe.
Théâtre National Wallonie-Bruxelles, november 2020.